Verweesde waanzin

Bijdrage ingezonden door Dirk Visser, Klos Morel Vos & Schaap/Universiteit Leiden. Tijd voor een nieuwe hobby? Kijk eens in de Orphan Works Database! Sinds 29 oktober 2014 is de Nederlandse auteurswet verrijkt met de artikelen 16o t/m 16r Aw. Deze zijn gebaseerd op de EU Verweesde werkenrichtlijn die sinds vorige week in heel Europa geïmplementeerd had moeten zijn.

Verweesde werken zijn geschriften (en daarin opgenomen werken), geluidsopnames en films waarvan na zorgvuldig onderzoek geen rechthebbende meer kan worden gevonden. Dergelijke werken mogen door erfgoedinstellingen (musea, archieven en bibliotheken) onder bepaalde voorwaarden worden gereproduceerd en online beschikbaar worden gesteld. Als er toch een rechthebbende opduikt, nadat een werk als ‘verweesd’ is verklaard, heeft die rechthebbende recht op een ‘billijke vergoeding’ voor het feit dat zijn werk is gebruikt (zie artikel 16q Auteurswet).

Erfgoedinstellingen moeten dus eerst zorgvuldig onderzoek doen naar wie de rechthebbende is en of de rechthebbende nog te vinden is. De resultaten van die zoektocht moeten zij doorgeven aan een daartoe aangewezen nationale instelling. In Nederland is dat het zogenaamde ‘nationaal loket’ voor informatie over verweesde werken, ondergebracht bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (www.cultureelerfgoed.nl). Dat nationale loket geeft die informatie weer door aan het Harmonisatiebureau voor de Interne Markt (OHIM), waar een OrphanWorks Database wordt bijgehouden.
In die databank kun je zoeken op verschillende categorieën werken. Veel staat er nog niet in, maar dat zal vermoedelijk snel veranderen. Haast elk verweesd werk dat nu kan worden aangetroffen in die databank spreekt tot de verbeelding, roept vragen op en nodigt uit tot nader onderzoek.

Zie bijvoorbeeld orphan work nummer 1 in de database:
‘Napot tükröző üvegcserép : versek’ van Kunszery Gyula (1906-1973) (File No.: 37_c0291890_1) is aangemeld door de Hungarian Intellectual Property Office. Over deze Gyula is blijkens de hongaarse wikipedia het nodige bekend. Kennelijk niet voldoende om te weten of er nog iemand rechthebbende is op zijn werk. Fascinerend.
Als het u lukt om de erfgenamen van Gyula op te sporen dan kunt u misschien delen in de billijke vergoeding waar zij recht op hebben. En als u kunt aantonen dat het onderzoek niet zorgvuldig was, kunt u misschien wel een volledige proceskostenveroordeling claimen!

Wat te denken van nummer 68?:
The Royal Flying Corps in the War. By “Wing Adjutant” (W. T. B. [i.e. W. T. Blake.]) pp. 123. Cassell & Co.: London, 1918. (File No.: 39_000159681_68) aangemeld door het UK Intellectual Property Office.
Aangemeld als ‘orphan work’, maar nog niet door enige UK erfgoedinstelling online gezet. Wel online te vinden, gedigitaliseerd door twee Amerikaanse universiteiten. Over Majoor Blake is heel wat te vinden op Wikipedia.

Waarom staat nummer 30 in de databank?:
Letters from Sydney Holland, Viscount Knutsford regarding family matters (file nr 39_Add MS 62168_30).
Sydney_Holland,_2nd_Viscount_Knutsford overleed echter in 1931, meer dan tachtig jaar geleden, dus zijn werk is al lang in het publiek domein. Dus dat is helemaal geen verweesd werk, maar op het moment van aanmelding in de databank al een onbeschermd werk.

In de toelichting op de AMvB met besluit van 16 oktober 2014 (Stb. 2014, 399) (Besluit zorgvuldig onderzoek verweesde werken) staat op pagina 7 dat alleen al het verplichte aanmelden van dit soort verweesde werken bij het nationaal loket aan arbeidsloon ongeveer 7,50 euro per instelling per werk kost (10 minuten werk). En dan hebben we het nog niet over de kosten van het voorafgaande zorgvuldige onderzoek in tientallen databanken met bibliografische en andere gegevens. Dat zal toch minstens een half uur kosten, dus 22,50 euro. In totaal kost ieder ‘verweesd werk’ voor het gedigitaliseerd kan worden 30 euro. Per instelling gaat het om duizenden, zo niet tienduizenden werken.

Dit roept natuurlijk de vraag op waar we in Europa in hemelsnaam mee bezig zijn. Die hele richtlijn verweesde werken, de administratieve rompslomp en dit soort kosten die er bij komen kijken is totale waanzin.

Hopelijk komt er binnenkort een aanbeveling dat in Nederland de mogelijkheid van zogenaamde Extended Collective Licenses (ECL) wordt ingevoerd, gecombineerd met een notice and take down systeem, zonder administratieve rompslomp. Erfgoedinstellingen betalen dan een redelijk bedrag per jaar aan de collectieve belangenorganisaties Pictoright en Lira en alle tekst en beeld van pakweg ouder dan tien jaar mag door erfgoedinstellingen worden gedigitaliseerd en online gezet. Als de rechthebbende dat niet wil kan hij bezwaar maken en dat wordt het weggehaald. Dan deelt die rechthebbende uiteraard ook niet mee in de collectieve vergoeding.

Dirk Visser
Leiden/Amsterdam, 6 november 2014